12. Moczenie wikliny w stawach wiejskich przy ul. Michała

Fotografia przedstawia moczenie wikliny w stawach wiejskich „kałużach” usytuowanych przy ul. Michała. Powstanie stawów wiejskich wiązało się z zamierzeniem zabezpieczenia przeciwpożarowego centrum wsi i uniknięcia powtórzenia katastrofalnych pożarów z lat 1822 oraz 1858 w wyniku których znaczna część wioski uległa pastwie płomieni. Według podań początkowo miało być pięć takich stawów, wokół których posadzono topole. Drzewa te znane były z tego że szybko rosną, a w lecie miały zacieniać zbiorniki i zabezpieczać je przed wyparowywaniem wody. ¹

  Stawy usytuowane były w rzędzie jeden za drugim w środku wioski pomiędzy kościołem parafialnym a sklepem spożywczym Adama Proxa. Z jednej strony stawów znajdowała się szosa, zaś z drugiej droga polna stanowiąca dojazd do posesji. ¹

   Stawy prócz pełnienia roli zabezpieczenia przeciwpożarowego spełniały również inne funkcje, np. w zimie zamarznięta tafla wody wykorzystywana była przez właścicieli pobliskich gospód do chłodzenia napoi. Pracownicy tych gospód odpowiednimi narzędziami dzielili taflę lodową w odpowiednie bryły, które następnie przechowywane były w szopach otulone trocinami, co umożliwiało ich wykorzystanie nawet podczas ciepłych pór roku. Ponadto dzięki wpuszczeniu przez mieszkańców ryb do stawów wykorzystywane były one także w celach rekreacyjnych do łowienia ryb.Po II wojnie światowej stawy zostały zasypane.1 Nawiązaniem do nich jest obecny sposób zagospodarowania centrum wsi w Starych Siołkowicach, wyposażony w alejki, placyki, wodotryski oraz kompozycję zieleni, podkreślające charakter wsi. Cztery place rekreacyjne z akcentami wodnymi, nawiązują właśnie do czterech zbiorników w dawnym centrum wsi. Wykonano je w formie stalowych pomp lub wlewek studni wiejskich oraz kamiennych koryt zbierających wodę.

   W czasach istnienia stawówsłużyły one również jako zbiornik do moczenia wikliny z której wyplatano później różnorakie wyrobywiklinowe. Z uwagi na powyższenależy wspomnieć w tym miejscu o popularnym wówczas  w Starych Siołkowicach koszykarstwie i innych rzemiosłach oraz ich rozwój na przestrzeni lat.

   Rozwój rzemiosła wiejskiego w Siołkowicach związany był z ogólnymi przemianami gospodarczymi i politycznymi. Znaczenie miało również stałe rozdrabnianie gospodarstw rolnych i zwiększanie warstwy mało- i bezrolnej ludności. Zjawisko to wywołało konieczność rozbudowy różnorodnych form rzemiosła i jego wyjście poza granice wsi. Rozbudowie uległy zwłaszcza rzemiosła przetwórcze, a więc piekarstwo, rzeźnictwo i młynarstwo. W 1861 r. zanotowano już 3 piekarzy i 3 rzeźników. W 1863 r. pracował1 młyn wodny i 3 wiatraki. Następował też rozwój niektórych rzemiosł wytwórczych: kowalstwa (w 1861 r. – 3 kuźnie, a w dwa lata później – 4 kuźnie). W tamtym czasie pracowali na zbyt również koszykarze, miotlarze, a nawet stolarze. Miotlarstwo i koszykarstwo z uwagi na dostępność darmowego surowca w postaci wikliny  rosnącej nad brzegiem Odry nabierało stopniowo charakteru typowej produkcji towarowej na szerszy rynek. Wyroby tych rzemiosł, zwłaszcza zaś koszykarstwa sprzedawane były nie tylko na lokalnym rynku wiejskim ale również w miejscowościach stosunkowo odległych.W kolejnych latach aż do 1945 r. zmianom podlega organizacja wytwórczości rzemieślniczej. Największe zmiany dokonały się w tym zakresie w koszykarstwie i przejawiały tendencję do organizowania produkcji koszykarskiej na zasadach przedsiębiorstwa kapitalistycznego. Obok takich zakładów istniały nieliczne jeszcze drobne warsztaty koszykarskie, nie zatrudniające sił najemnych i samodzielnie organizujące zbyt swoich wyrobów. Pomyślnie rozwijały się powstałe wcześniej przedsiębiorstwa kapitalistyczne, czyli tartak, cegielnia i wytwórnia pończoch. Ożywienie ruchu budowlanego we wsi dało przy tym podstawę do pewnej koncentracji wytwórczości związanej z budownictwem, powstało bowiem przedsiębiorstwo budowlane którego załogę stanowili dawni samodzielni rzemieślnicy. Zmianom podlegało tez młynarstwo, ponieważ z uwagi na powstanie młyna parowego w sąsiednim Popielowie stworzyło silną konkurencję dla istniejących we wsi dwóch wiatraków. Z tego powodu jeden z nich został przekształcony w nowoczesny młyn elektryczny, drugi zaś nie zmodernizowany miał odtąd minimalny przemiał. Z uwagi na wzmożony napływ tanich i ogólnodostępnych wyrobów fabrycznych w drobnym rzemiośle następowały dalsze zmiany modelu wytwórczości polegające na modernizacji wyposażenia warsztatów. Tak oto w z związku z mechanizacją rolnictwa dawne kuźnie przekształciły się w warsztaty ślusarsko-mechaniczne, przestawiając się w ten sposób z wytwarzania wyrobów na działalność naprawczą. Również warsztaty szewskie i blacharskie spełniały odtąd głównie taką rolę. Natomiast stolarstwo i krawiectwo w celu przystosowania do mody miejskiej przeżywało dalszy rozwój. Z uwagi na prosperującą cegielnie zaniknął prawie całkowicie domowy wyrób cegieł. Powstały natomiast nowe specjalności rzemieślnicze, takie jak betoniarstwo, fryzjerstwo czy zakład fotograficzny. W omawianym okresie międzywojennym rzemieślnicy tacy jak szewcy-łatacze, krawcy, bedarz zazwyczaj pracowali w izbach mieszkalnych lub przeznaczali na ten cel część jakiegoś pomieszczenia gospodarczego. Nawet koszykarze-chałupnicy pomimo stosunkowo dużych zarobków, na ogół rzadko wykonywali swoje prace w odpowiednich pomieszczeniach. Lecz poza wspomnianą grupą wytwórców istniały pracownie rzemieślnicze specjalnie w tym celu zbudowane już w kilka lat po I wojnie (warsztat kowalski, stolarski). W przypadku rzemieślników pracujących na większą skalę, modernizacja i mechanizacja warsztatów pociągała za sobą wprowadzenie dużych urządzeń i stwarzała konieczność budowania nowych, obszerniejszych pomieszczeń. W ten oto sposób w okresie międzywojennym zbudowano w Siołkowicach 10 nowych pracowni: 2 kołodziejskie, 2 stolarskie, kuźnię, pracownię szewską, krawiecką, koszykarska, piekarnię oraz fryzjernię. Pomieszczenia te były jasne, dobrze oświetlone, wysokie i obszerne. Duże znaczenie miała w tym wypadku elektryfikacja wsi, która umożliwiła wyposażenie pracowni w różnorodne maszyny o napędzie elektrycznym. Jednakże nie we wszystkich specjalnościach rzemieślniczych nastąpiły takie zmiany w wyposażeniu technicznym. W koszykarstwie, miotlarstwie i bednarstwie wytwórcy w dalszym ciągu używali wyłącznie prostych narzędzi nie zmechanizowanych. Okres po zakończeniu II wojny światowej jest przełomowym momentem dla obszarów Siołkowic, które zostały wciągnięte w zupełnie różny od poprzedniego system społeczno-gospodarczy Polski Ludowej. W pierwszych latach powojennych z uwagi na zniszczenia wojenne obserwowano nieustabilizowanie gospodarcze. Zniszczone zostały większe obiekty, takie jak cegielnia, dziewiarnia i tartak. Większość warsztatów rzemieślniczych zaprzestała produkcji często z powodu nieobecności właściciela, niemożności zdobycia surowca oraz z braku narzędzi. W przypadku koszykarstwa i miotlarstwa powodem zastoju było zerwanie kontraktów z rynkami zbytu, ponadto nie przetrwały z okresu międzywojennego przedsiębiorstwa koszykarskie. Wkrótce jednak warsztaty rzemieślnicze zaczęły ponownie pracować i już około 1947 gospodarka wsi zaczęła się regenerować, a szereg małych warsztatów rzemieślniczych na nowo rozpoczął pracę w celu zaspokojenia potrzeb mieszkańców wsi Siołkowice. W latach powojennych największe zmiany nastąpiły w koszykarstwie i miotlarstwie. Z powodu nieodrodzenia się dużych przedsiębiorstw o charakterze kapitalistycznym w zmienionych warunkach społeczno-gospodarczych wielu koszykarzy i miotlarzy zmuszonych było do szukania innych możliwości zarobkowania. Część z nich organizowała własne warsztaty, a część migrowała do miast i ośrodków przemysłowych. Sytuację  zmieniło powstanie w Chróścicach spółdzielczego zakładu koszykarskiego a w Brzegu – państwowego, co umożliwiło siołkowickim koszykarzom znalezienie tam zatrudnienia jako chałupnicy.²

   Opisane powyżej zmiany jakie zaszły w rzemiośle wiejskim przyczyniły się do poważnych przeobrażeń w strukturze gospodarczo-społecznej i kulturowej Siołkowic. Rzemieślnicy i robotnicy kontaktując się często z miastem i odbywając w poszukiwaniu pracy liczne podróże przynosili do wsi nie tylko nowe sposoby pracy i ulepszone narzędzia ale także osiągnięcia w dziedzinie kultury. To wszystko znajdowało później odzwierciedlenie nie tylko w sposobie pracy ale również w życiu codziennym tych grup społecznych, a przede wszystkim w budownictwie, zmianie stroju czy wyposażeniu wnętrz. ²

Źródło:
1. Otto Spisla, Szlakiem pięknych górnośląskich wsi Stare Siołkowice, Popielów, Chróścice, 1989
2. Praca zbiorowa pod kierunkiem Mieczysława Gładysz, Stare i Nowe Siołkowice cz. I, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963 r.